Początki szkoły w Gierlachowie sięgają jeszcze lat przedwojennych. Kiedy to młode państwo polskie postawiło sobie za cel udostępnienie oświaty wszystkim dzieciom. Pierwsza wzmianka na ten temat wskazuje na rok 1933. Naukę zorganizowano wówczas w prywatnych domach u państwa Teter u państwa Krakowiaków, p. Modrasów, Sroków i Krupów. Dzieci uczył kierownik p. Ostrowski i nauczycielka p. Uchańska.
W latach powojennych nauka nadal odbywała się w prywatnych domach. Zasadniczy budynek szkoły wynajęty był od pana W. Stępnia. Mieściły się w nim trzy izby lekcyjne. W drugim budynku wynajętym od p. Bieleckiego szkoła użytkowała jedną izbę. Klasy mieściły się również w izbach udostępnionych przez p. Krupów, p. Krakowiaków a przedszkole znajdowało się u p. Wójtowiczów. Wówczas szkoła liczyła 7 klas , a uczyło w niej 6 nauczycieli. Lekcje odbywały się nieraz do wieczora na zmiany. Klasy często łączono a dzieci chodziły na lekcje do różnych budynków, (okresowo nawet w trzech domach). Lekcje wychowania fizycznego odbywały się na dworze. W szkole uczyło się nawet do 170 uczniów (25-33 uczniów w jednej klasie). Część dzieci z Gerlachowa uczyła się w szkole w Mokoszynie. W budynkach prywatnych, w których odbywały się lekcje klasy były ogrzewane piecami kaflowymi, do których węgiel dostarczali rodzice. Dodatkowym utrudnieniem w nauce były srogie zimy, które niejednokrotnie dawały się we znaki uczniom. Mieszkańcy wsi opowiadali, że często zamarzał atrament w kałamarzu.
Kierownikami szkoły w tym okresie byli: p. Ostrowski, p. Krasa, p. Pastwa a uczyli w szkole: p. Uchańska, p. Zioło, p. Stolarska, p. Kilijańska, p. Ramus, p. Balaszczuk, p. Miękina , religii uczył ksiądz Krzysztofik.
Od 1 września 1962 r. kierownictwo szkoły objął pan Mieczysław Jakóbczak. Wtedy właśnie rozpoczęły się starania o budowę szkoły.
Z inicjatywy pana Jakóbczaka powołany został Społeczny Komitet Budowy, zadaniem którego było gromadzenie gotówki oraz doglądanie prac pomocniczych. Przewodniczącym tego komitetu został pan Lucjan Maniak zaś w skład tego organu wchodzili: Lucjan Śliwka, Adam Kiliański, Antoni Łukaszek i Kazimierz Łukaszewicz. Mieszkańcy bardzo życzliwie odnieśli się do tego pomysłu.
Ludność wsi opodatkowała się na wysoką jak na ówczesne czasy kwotą 500 zł od domu, którą rozłożono na dwie raty. Dzięki ogromnemu zaangażowaniu nauczycieli i mieszkańców udało się zebrać potrzebną sumę. Zbieraniem tych pieniędzy zajęli się oprócz członków komitetu także pracujący wówczas nauczyciele a byli to: Mieczysław Jakóbczak, Maria Stolarska, Aleksandra Kiliańska, Krystyna Mazur, Bronisława Miękina i Elżbieta Ramus.
Wybór konkretnego miejsca przeznaczonego na budowę szkoły zainicjował pan Majewski – przewodniczący Rady Gromadzkiej, on również wspólnie z p. Poniewierskim zajął się przygotowaniem niezbędnej dokumentacji. Działki pod budowę szkoły zostały przekazane przez p. Miękinów, którzy w zamian za nie otrzymali dwie gminne działki o innej lokalizacji. W trakcie powstawania planów budynku pojawiły się problemy z jego lokalizacja, ale dzięki interwencji radnego p. Szlachcińskiego lokalizacja szkoły została określona w miejscu, w którym stoi obecnie.
W 1963 r. rozpoczęto budowę na uprzednio przygotowanej działce. Po zgromadzeniu materiału budowlanego, wiosną odbyła się, uroczystość wmurowania kamienia węgielnego z aktem erekcyjnym.
Na tę doniosłą uroczystość przybyło wielu zaproszonych gości. Wśród nich był Inspektor Oświaty i Kultury – pan Zdzisław Chmielewski wraz z zastępcą – panem Julianem Pieklikiem, Przewodniczący Rady Gromadzkiej w Gierlachowie pan Mieczysław Poniewierski , przedstawiciel ZNP pan Władysław Bryła oraz przedstawiciele Przedsiębiorstwa Budowlanego w Sandomierzu – przyszli wykonawcy robót. Licznie pojawili się również rodzice ze wsi Gerlachów i Mokoszyn.
Kluczowym momentem uroczystości było wmurowanie przez Inspektora Oświaty i Kultury pana Z. Chmielewskiego kamienia węgielnego pod budowę szkoły. Wcześniej akt erekcyjny umieścił w nim przewodniczący Gromadzkiej Rady Narodowej w Gerlachowie pan Czesław Poniewierski.
Uroczystość zakończyła się częścią artystyczną przygotowaną przez młodzież szkolną pod kierunkiem grona pedagogicznego.
Większość mieszkańców wykazując przy tym dużą aktywność z własnej inicjatywy w czynie społecznym pomagała przy budowie placówki. Panowie Wiesław i Czesław Piętowscy nie żałowali swoich koni i czasu. Przewozili ziemię, piasek i inne materiały budowlane. Mieszkańcy samodzielnie wykonali wiele prac pomocniczych wśród nich: wykopy pod fundamenty i posypkę piaskową na parterze.
W Społecznym Komitecie Budowy działało tak wielu mieszkańców, że dziś nie sposób wszystkich wymienić. Z Komitetem Budowy współpracowały Komitety Rodzicielskie. Zaangażowani w pomoc byli: Cz. Poniewierski, J. Gołębiowski, H. Obitko, Z. Wnuk, A. Łukaszek.
Pieniędzy na budowę ciągle brakowało, postanowiono więc organizować zabawy taneczne i loterię, przy których angażowało się wiele osób między innymi Leokadia Głowa, Stanisław Gładysz, i Maria Franusiak.
Wydział Oświaty wyasygnował 150 tys. zł na wyposażenie szkoły. Zakupiono za nie z CEZAS-u meble szkolne i pomoce naukowe. Ponieważ budynek szkoły nie był jeszcze gotowy, więc złożono je u państwa Zająców.
Dzięki wszelkim staraniom 15 grudnia 1964 roku młodzież rozpoczęła naukę w pięknej, jasnej i czystej szkole. Otwarcia budynku szkoły dokonali przedstawiciele ówczesnych władz lokalnych: p. Dycha i p. Poniewierski. W budynku mieściło się 5 sal lekcyjnych, dwie klasopracownie, sala gimnastyczna, świetlica z kuchennym zapleczem oraz biblioteka. Placówka była bardzo dobrze wyposażona i nowoczesna jak na owe czasy, chociaż ogrzewana piecami.
Komitet Budowy Szkoły również przekazał fundusze zgromadzone z urządzania zabaw ludowych i loterii na rzecz szkoły. Zostały one wykorzystane na zakup sprzętu audiowizualnego, wykopanie studni, środki czystości i materiały wykorzystane do dekoracji szkoły.
Mimo zakończenia budowy mieszkańcy nadal wspomagali „swoją” szkołę. Instalacją elektryczną przez wiele lat zajmował się społecznie p. Z. Miękina, sale malował pan J. Bryła, reperował piece p. Adamski. Wiele prac dla szkoły wykonał również p. J. Nowak. Pan Marzec dbał o zieleń przed szkołą.
W 1966 r zawarto umowę z Fabryką Wyrobów Emaliowanych z Radomia. Dotyczyła ona pobytu dzieci pracowników tejże fabryki na koloniach letnich w Szkole Podstawowej w Gerlachowie. Umowa obejmowała okres trzech lat, w czasie którego przedsiębiorstwo to zgodziło się na założenie białego montażu w łazienkach, ogrodzenie placu szkolnego i wykonanie bieżących remontów w szkole.
Po ogrodzeniu terenu szkoły rozpoczęły się prace zmierzające do uporządkowania jej otoczenia. Obsadzono go drzewami wyhodowanymi przez młodzież na działce szkolnej, położono dywanik asfaltowy i ukwiecono front szkoły. Dzieci również własnymi siłami zbudowały skocznię do skoków w dal.
Wkrótce powiększyło się grono Pedagogiczne , gdyż wprowadzono klasę 8 i dwie równoległe klasy 6. W skład grona wchodzili: Dyrektor szkoły Mieczysław Jakóbczak, Aleksandra Kilijańska, Zofia Balaszczuk, Janina Cież, Jan Orzeł, Bronisława Miękina, Krystyna Mazur, Maria Stolarska, Elżbieta Ramus i Maria Zięba, Joanna Jakóbczak. Do grona personelu obsługowego zaliczani byli: Stefan Marzec oraz Zofia Obitko i Teresa Ogórek.
Następne lata to wspaniały rozwój szkoły. Zapewniono młodzieży opiekę stomatologiczną w gabinecie Technikum Rolniczego w Mokoszynie, powstał gabinet lekarski, w którym opiekę medyczną nad uczniami sprawowała pielęgniarka wraz z lekarzem.
Odbywały się też rajdy harcerskie i wycieczki krajoznawcze w różne regiony Polski w tym w góry i nad morze. Klasy starsze wyjeżdżały na spektakle teatralne do Kielc, Krakowa i Lublina. W tym czasie z funduszu Komitetu Rodzicielskiego zakupiono mikrofon ze wzmacniaczem i wykonano drewnianą scenę. Założono również konto i rozpoczęto gromadzenie funduszy na centralne ogrzewanie. Budynek szkoły był ogrzewany 16 piecami kaflowymi, do których niezbędne było co roczne zakupienie kilkunastu ton węgla. W sezonie grzewczym, wczesnym rankiem zanim przyszli uczniowie panie z obsługi musiały w wiadrach roznieść węgiel po salach i rozpalić w piecach. W roku szkolnym 1994/95 w szkole działało już gazowe centralne ogrzewanie. Piece zostały rozebrane, pozostawiono jedynie jako ciekawostkę i pamiątkę piec w pomieszczeniu gospodarczym.
Z inicjatywy pani dyrektor Mirosławy Jawornik podjęto starania o nadanie szkole imienia. Postacią wybraną wspólnie przez uczniów, nauczycieli i rodziców na patrona szkoły został Kornel Makuszyński. W roku szkolnym 2003/2004 miała miejsce zbiórka pieniędzy na zakup sztandaru dla naszej szkoły. Nauczyciele rozprowadzali specjalnie na tą okazję przygotowane cegiełki. Dzięki ogromnej życzliwości i ofiarności okolicznych mieszkańców udało się zebrać potrzebne na zakup sztandaru fundusze.
Uroczystość nadania szkole imienia odbyła się 22 czerwca 2005roku. Wśród przybyłych na uroczystość gości byli: wójt gminy Dwikozy Marek Zimnicki, który zawsze darzył naszą szkołę wielką życzliwością, p. wizytator Małgorzata Lipa, ksiądz proboszcz Wiesław Wilmański, który podczas uroczystej mszy poświęcił sztandar szkoły, wiceburmistrz Sandomierza Krzysztof Krzystanek.
W latach 1996 – 2012 w szkole wymieniono stolarkę okienną, dach i wykonano nową elewacją. Przeprowadzono remont i modernizację kuchni i łazienek. Wyremontowano pomieszczenia biblioteki szkolnej i pokoju nauczycielskiego. Wymieniono podłogi w pomieszczeniach na parterze, zmodernizowano instalację elektryczną. Powstały: nowoczesna pracownia komputerowa i multimedialne centrum biblioteczne. Wymieniono większość mebli szkolnych.
Od 2008 roku przy szkole działa punkt przedszkolny.
Z powodu zmniejszającej się liczby dzieci w wieku szkolnym władze gminy zaczęły rozważać kwestię likwidacji placówki. Zaniepokojeni rodzice podjęli szereg działań mających zapobiec zamknięciu szkoły. Pomimo argumentów wysuwanych przez rodziców i nauczycieli oraz sprzeciwu radnego z Gierlachowa, wójt pozostał nieugięty i 7 grudnia 2011 roku Rada Gminy Dwikozy podjęła uchwałę w sprawie likwidacji 5-ciu placówek oświatowych w tym szkoły w Gierlachowie.
Rodzice i mieszkańcy nie chcieli by szkoła ich dzieci przestała istnieć, dlatego już 26 stycznia odbyło się zebranie w sprawie utworzenia stowarzyszenia, które podjęłoby się zadania prowadzenia szkoły.
Stowarzyszenie Przyjaciół Przedszkola i Szkoły w Gierlachowie k/ Sandomierza ukonstytuowało się w lutym 2012 roku. W skład zarządu weszli p. W. Maruszczak (prezes), p. E. Bidas (wiceprezes), p. M. Szwagierczak (sekretarz), p. D. Bielecka (skarbnik), p. R. Stępień (członek).
Niezwłocznie przystąpiono do gromadzenia niezbędnej dokumentacji i załatwienia formalności koniecznych do zatwierdzenia Stowarzyszenia jako organu prowadzącego szkołę w Gierlachowie.
Od września 2012 placówka funkcjonuje jako szkoła stowarzyszeniowa.
W ciągu ostatnich dwóch lat baza dydaktyczna została znacznie unowocześniona. Wymieniono meble i sprzęt komputerowy, w klasach zostały zainstalowane tablice multimedialne, wzbogacił się księgozbiór szkolnej biblioteki. Zmieniło się bardzo otoczenie szkoły: powstał plac zabaw dla dzieci, małe boisko sportowe (orlik), parking i nowa brama wjazdowa.
Pomieszczenia przedszkolne zostały wyremontowane oraz wyposażone w nowe meble, pomoce dydaktyczne i zabawki.
Przez wszystkie lata istnienia naszej szkoły nauczyciele dbali o wysoki poziom nauczania i rozwijanie zainteresowań dzieci. Nasi uczniowie brali udział i zajmowali wysokie lokaty w konkursach przedmiotowych na szczeblu lokalnym, powiatowym i ogólnopolskim (Kangur Matematyczny).
Wyniki uzyskiwane przez naszych uczniów w sprawdzianie kompetencji klasy VI lokują się zawsze na poziomie średnim i wyżej średnim.
Wielokrotnie nasi wychowankowie brali udział z sukcesami w przeglądach teatralnych i muzycznych, konkursach tanecznych i sportowych.
Od początku istnienia szkoły a więc od 50-ciu lat związało z nią swój los wielu nauczycieli i pracowników.
Szkołą kierowali:
- Mieczysław Jakóbczak – za kadencji, którego rozpoczęła się budowa szkoły.
- Andrzej Pfeiffer
- Jerzy Małysa
- Mirosława Jawornik
- Barbara Bielecka – która pełni obecnie funkcję dyrektora
Kaganek oświaty nieśli:
- Balaszczuk Zafia
- Cież Janna
- Kilijańska Aleksandra
- Ramus Elżbieta
- Wilk Helena
- Stolarska Maria
- Miękina Bronisława
- Mazur Krystyna
- Zięba Maria
- Jakóbczak Joanna
- Orzeł Jan
- Orzeł Izabela
- Danielska Helena
- Mazur Łucja
- Ożóg Elżbieta
- Poros Mieczysław
- Czajka Krzysztof
- Duma Apolonia
- Wziątek Małgorzata
- Choda Katarzyna
- Łukasiewicz Joanna
- Walek Agnieszka
- Zięba Anna
- Fabiańska Marianna
- Stefańska Marta
- Bałć Jerzy
- Zygadło-Ziółkiowska Wiesława
- Zieliński Tomasz
- Jasiński Mieczysław
- Łukasiewicz Joanna
- Długosz Zbigniew
- Łączkowski Waldemar
- Wąsik Wioletta
- Łukasiewicz Sylwia
- Zięba Tomasz
- Zielonka Katarzyna
- Skowron Lidia
- Wilk Helena
- Stachurska Joanna
- Maruszczak Urszula
- Czeryna Barbara
- Kuleszko Beata
- Kiełczewska Małgorzata
- Nowakowski Witold
- Spadło Andrzej
- Mazur Monika
- Tkaczyk Anna
- Mańka Małgorzata
- Mroczek Marek
- Kaczmarski Paweł
- Kotowska Joanna
- Stroisz Janina
- Wróbel Małgorzata
- Sarna Joanna
- Ewiak Marzena
- Wiórkiewicz Renata
- Ewiak Szczepan
- Białek Kazimierz
Obecnie pracujący w szkole nauczyciele:
- Gołębiowska Krystyna
- Bielecka Dorota
- Grzesiak Paweł
- Juszczak Małgorzata
- Stawiarska Krystyna
- Barbara Kozyra
- Burzańska Monika
- Kwiecień Joanna
- Lewandowska Eliza
- Szmid Renata
W punkcie przedszkolnym pracują: p. Dryja Beata, p. Próchnicka Barbara i p. Skrzypczyńska Monika
Księża uczący w szkole: Chałubiński Dariusz, Wernicki Krzysztof, Ciupa Łukasz, Gryzło Artur (obecnie)
Pracownicy szkoły:
- Marzec Stefan,
- Obitko Zofia
- Ogórek Teresa
- Piętowska – Kosmo Bronisława
- Witaszek Krystyna
- Śledź Janina
- Kułak Wanda
- Goraj Jan
- Kuś Małgorzata – pracuje obecnie
- Bury Agnieszka – pracuje obecnie
Szkoła Podstawowa im. K. Makuszyńskiego w Gierlachowie wraz z nauczycielami, pracownikami, uczniami i rodzicami nadal pisze swoją historię.
